Staro vizantijsko utvrđenje nalazi se na planini Jelici: Sa njega se pruža magičan pogled na Čačak

Na Gradinu je nekada stizalo i blago Proklete Jerine koje se zaključavalo sa dva ključa.

Na jednom od vrhova planine Jelice iznad Čačka, u ataru dragačevskog sela Grab, već stolećima nemilosrdnom zubu vremena, nadmoćnim silama prirode i ljudskom nemaru, odoleva utvrda Gradina. Uzdižući se na planinskom vrhu već zaboravljenog naselja Jeljen, ova legendama obavijena utvrda i dan-danas čuva predanje da je tu „grad gradila prokleta Jerina“, žena Đurđa Brankovića.

- Legenda kaže da kad je grad završen, u njega je vrlo česdto pristizalo po sedam mazgi natovartenih silnim blagom koje se unosilo u veliki lagum, a kasnije zaključavalo sa dva ključa. Priča o velikom blagu Proklete Jerine počinje da bledi kada su arheolozi započeli sistematsko proučavanje utvrde na Gradini, jer je otkriveno da je ona mnogo starija od doba vladavine Đurđa Brankovića i Proklete Jerine i da je postojala još u doba vizantijskog cara Justinijana - rekla je za RINU Delfina Rajić, direktorka Narodnog muzeja u Čačku.

Prva poznata interesovanja za Gradinu na Jelici datiraju još iz 1843. godine, a nastavila su se i kasnije. Tridesetih godina 20. veka iznova se pominje kao areološki lokalitet od prvorazrednog značaja, a povod je bio slučajni pronalazak srebrnog relikvijara u obliku sarkofaga. Međutim, posle Drugog svetskog rata Gradina je masovno uništavana jer je sa nje odvožen kamen za nasipanje puta Čačak- Goračići.

- Narodni muzej u Čačku rekognoscira Gradinu 1969. i 1972. godine. Istraživači tada zatiču još uvek dobro očuvane ostatke bedema na površini terena, mestimično čak i preko dva metra visine. Nakon tri godine od prvih arheoloških iskopavnja utvrde, Skupština opštine Lučani 1987. godine proglasila je Gradinu na Jelici za spomenik kulture - izjavila je Delfina Rajić.

Ovaj arheološki lokalitet nalazi se na 846 metara nadmorske visine i sa njega sa pruža veličanstven pogled na čitav Čačak. Prostire se na površini od 20 hektara, a u spomeničkom smislu najbogatije ostatke predstavljaju otkriveni bedemi, crkve i kuće iz vremena rane Vizantije.

- Pretpostavlja se da je u periodu kraćem od sto godina na mestu Gradine nikao utvrđeni grad u kom je za sada otkriveno pet crkava sa više zidanih grobnica, desetina profanih objekata razuđene arhitekture i više stotina metara bedema. Na Gradini je utvrđen suživot mešovite populacije čiju osobenost naglašavaju pripadnici germanskog porekla utvrđeni prema karakterističnim tragovima njihovih odevnih predmeta i posuđa. Dominantan hrišćanski karakter stanovnika Gradine pokazuje veliki broj crkava - ističe direktorka Narodnog muzeja u Čačku.

Svakodnevni život stanovnika ovog gradskog naselja dokumentovan je i brojnim nalazima keramičkog i staklenog posuđa od kojih neke predstavljaju uvoz istočnog porekla, a pored toga nađen je veliki broj gvozdenih i koštanih alatki od kojih je deo svakako proizvođen na samoj Gradini. Ovo utvrđenje se tokom dosadašnjih istraživanja pokazalo kao posebno u odnosu na ostale arheološke lokalitete tog tipa, pre svega po rustičnosti arhitekture, ali i po tome što je nakon rušenja ponovo naseljena.